Φρένο στην κακοδιαχείριση εθνικών κληροδοτημάτων και σχολαζουσών κληρονομιών βάζει το υπουργείο Οικονομικών με το νομοσχέδιο “Κώδικας Κοινωφελών Περιουσιών και λοιπές διατάξεις” που έδωσε χθες σε δημόσια διαβούλευση. Το νομοσχέδιο που έρχεται με καθυστέρηση 20 ετών -η προσπάθεια εκσυγχρονισμού της σχετικής νομοθεσίας είχε ξεκινήσει από το 1993- αναθεωρεί ένα νομοθετικό πλαίσιο που κρατά από την εποχή του Ιωάννη Μεταξά (Ν. 2039/ 1939).
Βασικός στόχος του νομοσχεδίου είναι να εκσυγχρονισθεί το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη διαχείριση και εποπτεία των κοινωφελών περιουσιών και να “ξυπνήσουν” από μακρά “οικονομική νάρκη” κληροδοτήματα ανεκτίμητης αξίας, όπως τα λεγόμενα Ηπειρωτικά κληροδοτήματα ή το κληροδότημα Ανάργυρου στις Σπέτσες. Παράλληλα, μείζων στόχος είναι να δοθεί τέλος σε ένα γκρίζο καθεστώς διαχείρισης για τις σχολάζουσες κληρονομιές, των οποίων η αξία υπολογίζεται από κάποιους μεταξύ 2 δισ. ευρώ- και 4 δισ. ευρώ. Σημειώνεται πως τα εθνικά κληροδοτήματα αφορούν σε περιουσίες εθνικών ευεργετών, ενώ οι σχολάζουσες κληρονομιές είναι εκείνες που δεν έχουν γίνει αποδεκτές ή δεν έχουν βρεθεί οι κληρονόμοι τους.
Με το νομοσχέδιο γίνεται πιο αποτελεσματική η καταγραφή, εκκαθάριση και διοίκηση των περιουσιών, καθώς καθιερώνεται ηλεκτρονικό Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών και Μητρώο Σχολαζουσών Κληρονομιών. Πρέπει να τονισθεί πως σήμερα υπάρχουν καταγεγραμμένα 2.500 ιδρύματα και κληροδοτήματα, 3.000 σχολάζουσες κληρονομιές και 5.500 κοινωφελείς περιουσίες βρίσκονται υπό εκκαθάριση. Με τις νέες διατάξεις καθιερώνονται τακτικοί έλεγχοι όλων εν γένει των κοινωφελών περιουσιών και σχολαζουσών κληρονομιών σε ετήσια βάση και για το λόγο αυτό επιστρατεύονται για πρώτη φορά ελεγκτικά γραφεία, αλλά και η Οικονομική Επιθεώρηση (σε περιπτώσεις στις οποίες διαπιστώνονται ατασθαλίες).
Ακόμη, οργανώνεται Μητρώο προσώπων, φυσικών και νομικών, τα οποία θα έχουν την υποδομή και την τεχνογνωσία να ασκούν καθήκοντα των εκκαθαριστών, εκτελεστών, διοικητών και διαχειριστών των κοινωφελών περιουσιών, καθώς και κηδεμόνων σχολαζουσών κληρονομιών. Στο Μητρώο εγγράφονται με αίτησή τους δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, λογιστές και φοροτεχνικοί, απόφοιτοι ανωτάτων σχολών με πενταετή τουλάχιστον εμπειρία και νομικά πρόσωπα με εταιρική μορφή και αντικείμενο την παροχή νομικών, οικονομικών ή ελεγκτικών υπηρεσιών, τα οποία όμως υποχρεούνται να χρησιμοποιούν ως προστηθέντες μόνο φυσικά πρόσωπα. Τα φυσικά πρόσωπα που αναλαμβάνουν καθήκοντα κηδεμόνα σχολάζουσας κληρονομιάς υποχρεούνται κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των καθηκόντων τους, καθώς και τρία χρόνια μετά τη λήξη τους, να υποβάλουν δήλωση πόθεν έσχες.
Το νομοσχέδιο προβλέπει πως ο εκκαθαριστής θα αντικαθίσταται αν μετά από 18 μήνες άσκησης του λειτουργήματός του δεν ολοκληρώσει το έργο του ή δε σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο (σήμερα κάθε υπόθεση απαιτεί περίπου 8-10 χρόνια για να ολοκληρωθεί και να αναγνωριστεί το κληρονομικό δικαίωμα στο Δημόσιο).
Με το νομοσχέδιο προβλέπεται ότι ο διορισμός του κηδεμόνα λαμβάνει χώρα με πράξη της διοίκησης, αντίθετα με το ισχύον καθεστώς που απαιτεί έκδοση με δικαστική απόφαση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ουσιαστική ελάφρυνση της δικαστικής λειτουργίας, ενώ παράλληλα επισπεύδεται η διαδικασία διορισμού και διοίκησης της κληρονομίας (την τελευταία τριετία είχε προκύψει ζήτημα με τις αμοιβές των κηδεμόνων σχολαζουσών κληρονομιών, καθώς το Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών δεν προχωρούσε σε διορισμούς και δεν εξέδιδε τις εντολές πληρωμών τους).
Για περιουσίες των οποίων η αξία υπερβαίνει το 1 εκατ. ευρώ ορίζεται ως εκκαθαριστής, κηδεμόνας σχολάζουσας κληρονομιάς ή εκτελεστής διαθήκης αποκλειστικά νομικό πρόσωπο. Στόχος της ρύθμισης αυτής είναι να εξασφαλιστεί υψηλό επίπεδο υπηρεσιών και αυξημένη τεχνογνωσία κατά τη διοίκηση μεγάλων και σύνθετων περιουσιών, προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος και του κοινωφελούς σκοπού υπέρ του οποίου έχουν καταληφθεί. Η αμοιβή των ελεγκτικών γραφείων θα καταβάλλεται από το υπουργείο Οικονομικών και η σχετική δαπάνη θα βαρύνει τις περιουσίες τις οποίες ο έλεγχος αφορά. Για την αντιμετώπιση δε δαπανών των κοινωφελών περιουσιών επιβάλλεται ετήσια παρακράτηση σε βάρος των εσόδων τους κατά ποσοστό 0,50 %.
Καθώς τα στοιχεία από τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις - τις μόνες υπηρεσίες που παρακολουθούν μεθοδικά τα ζητήματα των σχολαζουσών κληρονομιών και των εθνικών κληροδοτημάτων - αποκαλύπτουν πως κάποιοι κηδεμόνες εκμεταλλεύονται την κρατική απουσία και λειτουργούν προς ίδιον όφελος, το νέο νομοσχέδιο επιβάλει αυστηρές κυρώσεις στους παρανομούντες που κυμαίνονται από χρηματικό πρόστιμο 10.000 ευρώ σε όσους δεν παρέχουν τα προβλεπόμενα στοιχεία της διαχείρισής των περιουσιών, μέχρι και ποινικές κυρώσεις (υπεξαίρεση στην υπηρεσία, παράβαση καθήκοντος, εγκλήματα σχετικά με την υπηρεσία).
Η αξιοποίηση των περιουσιών
Με το νομοσχέδιο εισάγονται ευέλικτες διαδικασίες αποτελεσματικής διαχείρισης και αξιοποίησης της περιουσίας που συνοδεύονται από ασφαλιστικές δικλείδες για την προάσπιση των συμφερόντων των τιμώμενων και του δημοσίου συμφέροντος. Όπως τονίζεται χαρακτηριστικά στις ενέργειες εκκαθάρισης περιλαμβάνονται, ιδίως, η περιέλευση των πραγμάτων της περιουσίας στην κατοχή του εκκαθαριστή, η λήψη ασφαλιστικών μέτρων για τη διατήρηση ή συντήρηση των στοιχείων της, η είσπραξη απαιτήσεων και η πληρωμή χρεών ή βαρών της περιουσίας, η εκποίηση κινητών και ακινήτων, η εκμίσθωση κινητών ή ακινήτων και η σύναψη συμβάσεων εφόσον δεν αντιβαίνουν στο σκοπό ταχείας εκκαθάρισης της περιουσίας.
Η εκμίσθωση ακινήτων της περιουσίας διενεργείται από τον εκκαθαριστή στον προσφέροντα την μεγαλύτερη τιμή, ύστερα από την δημοσίευση επί 20 τουλάχιστον ημέρες σχετικής ανακοίνωσης στην ιστοσελίδα του υπουργείου Οικονομικών και τυχόν άλλες ιστοσελίδες που κρίνονται κατάλληλες για την ευρύτερη δυνατή δημοσιότητα. Για την εκμίσθωση ακινήτων αντικειμενικής αξίας άνω των 300.000 ευρώ απαιτείται προεκτίμηση της μισθωτικής αξίας τους από πιστοποιημένους εκτιμητές. Σύμφωνα με το νομοσχέδιο ακίνητα της περιουσίας διατηρούνται αυτούσια, αν η εκποίησή τους δεν κρίνεται απαραίτητη για την πληρωμή χρεών της κληρονομίας ή δεν ορίζεται διαφορετικά στη συστατική πράξη.
Οι νέες διατάξεις προβλέπουν πως κληρονόμοι, κληροδόχοι, εκτελεστές διαθηκών, διαχειριστές, εκκαθαριστές και διοικητές ιδρυμάτων και κηδεμόνες σχολαζουσών κληρονομιών καταθέτουν σε ένα ή και περισσότερους έντοκους λογαριασμούς όψεως, ταμιευτηρίου ή προθεσμιακούς χρηματικά ποσά που προέρχονται από περιουσίες του παρόντος Κώδικα και ενημερώνουν άμεσα την αρμόδια αρχή για τα στοιχεία των λογαριασμών, με αιτιολόγηση του αριθμού τους και του σκοπού της κατάθεσης. Ομοίως, τράπεζες στις οποίες υπάρχουν τίτλοι υπέρ κοινωφελών σκοπών, υποχρεούνται, χωρίς ειδική εντολή, να εισπράττουν κατά τη λήξη τα μερίσματα ή άλλα ωφελήματα αυτών και να τα καταθέτουν στον οικείο λογαριασμό. Από την ημερομηνία λήξης τα ποσά των μερισμάτων και άλλων ωφελημάτων, θα καθίστανται αυτοδικαίως έντοκα.
Τέλος, το νομοσχέδιο προβλέπει την ανοικοδόμηση ή ανακατασκευή ακινήτου που ανήκει σε κοινωφελή περιουσία με ιδιωτικούς πόρους με αντάλλαγμα την μακροχρόνια μίσθωση του ανεγερθέντος ή ανακατασκευασθέντος κτίσματος. Στην περίπτωση αυτή τα κεφάλαια που δεν υπάρχουν στην περιουσία, προσφέρουν ιδιώτες, οι οποίοι ανοικοδομούν το κτίσμα ή ανακατασκευάζουν ήδη υπάρχον κτίσμα, με αντάλλαγμα την μακροχρόνια μίσθωσή του και αφού διασφαλισθεί ότι θα καταβάλλεται μέρος του μισθώματος για την εξυπηρέτηση των αναγκών της περιουσίας. Κρίσιμο στοιχείο στην περίπτωση αυτή αποτελεί η ύπαρξη οικονομοτεχνικής μελέτης.
