Με ποιους τρόπους γίνεται η αποδοχή κληρονομιάς; Μέσα σε ποιο διάστημα ο κληρονόμος μπορεί να προβεί σε αποποίηση και πώς προστατεύεται σε περίπτωση κατάχρεης κληρονομίας; Ο δικηγόρος Βαγγέλης Κραμβουσάνος από το δικηγορικό γραφείο KT LEGAL εξηγεί.
Η αποδοχή της κληρονομιάς είναι η δήλωση της επιθυμίας του προσωρινού κληρονόμου να γίνει και οριστικός κληρονόμος του θανόντος και συνεπώς η παραίτησή του από το δικαίωμά του να αποποιηθεί την κληρονομία.
Οι προσωρινοί κληρονόμοι του θανόντος -είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει διαθήκη- αποκτούν την κληρονομιά αυτοδικαίως από τη στιγμή του θανάτου του κληρονομούμενου, ασχέτως του αν γνωρίζουν το γεγονός του θανάτου, την ύπαρξη κληρονομίας, την ύπαρξη ή την ανυπαρξία διαθήκης του κληρονομουμένου. Μόνο όταν πρόκειται για κτήση κυριότητας ακινήτου από κληρονομική διαδοχή χρειάζεται η με δημόσιο έγγραφο αποδοχή της κληρονομίας και η μεταγραφή αυτού του εγγράφου στο υποθηκοφυλακείο. Και σε αυτή την περίπτωση βέβαια η κυριότητα στο ακίνητο περιέρχεται αυτοδίκαια στον κληρονόμο από τη στιγμή του θανάτου του κληρονομουμένου. Απλώς η κτήση της κυριότητας τελεί υπό την αίρεση της αποδοχής της κληρονομίας και της μεταγραφής αυτής.
Υπάρχουν τρεις τρόποι αποδοχής της κληρονομιάς: Σιωπηρά, ρητά ή πλασματικά.
Η σιωπηρή αποδοχή κληρονομιάς συνάγεται από τις πράξεις του κληρονόμου, οι οποίες φανερώνουν τη βούλησή του να καταστεί από προσωρινός κληρονόμος οριστικός. Π.χ. η αίτηση του κληρονόμου για έκδοση κληρονομητηρίου (όπου φαίνεται το κληρονομικό δικαίωμά του και η κληρονομική του μερίδα), η χρήση πράγματος της κληρονομίας, η υποβολή φόρου κληρονομίας, κτλ.
Η ρητή αποδοχή κληρονομιάς κατά κανόνα γίνεται με σκοπό την παραπάνω αναφερθείσα περίπτωση της συμβολαιογραφικής αποδοχής κληρονομίας και μεταγραφής της στο υποθηκοφυλακείο, όταν πρόκειται για ακίνητα.
Τέλος, πλασματική αποδοχή κληρονομιάς υπάρχει όταν παρέλθουν 4 μήνες από τη στιγμή που κάποιος πληροφορήθηκε ότι έχει καταστεί προσωρινός κληρονόμος και δεν προέβη σε αποποίηση της κληρονομίας εντός του ανωτέρω χρονικού διαστήματος. Σε αυτή την περίπτωση μάλιστα, ακόμα και αν ο προσωρινός κληρονόμος από αμέλεια δεν αποποιήθηκε εμπρόθεσμα την κληρονομία, αυτός καθίσταται και παρά τη θέλησή του οριστικός κληρονόμος αμετάκλητα τόσο για το ενεργητικό όσο και για το παθητικό της κληρονομίας του θανόντος, βαρυνόμενος πλέον και με την προσωπική του περιουσία για τα τυχόν χρέη του κληρονομουμένου.
Αν και από το νόμο δεν προβλέπεται προθεσμία για τη δήλωση αποδοχής της κληρονομίας και τη μεταγραφή της, ωστόσο προβλέπεται εξάμηνη προθεσμία για υποβολή από τον κληρονόμο δήλωσης φόρου κληρονομίας. Η προθεσμία αυτή ξεκινά σε περίπτωση ύπαρξης διαθήκης, από τη δημοσίευση της διαθήκης αυτής, και σε κάθε άλλη περίπτωση από το θάνατο του κληρονομούμενου και την κτήση της ιδιότητας του προσωρινού κληρονόμου. Η προθεσμία υποβολής δήλωσης φόρου είναι ένα έτος όταν πρόκειται για κατοίκους εξωτερικού.
Αν η κληρονομία έχει πολλά χρέη, ο κληρονόμος έχει τη δυνατότητα να την αποδεχθεί με το ευεργέτημα της απογραφής, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να ευθύνεται έναντι των δανειστών του κληρονομουμένου για τα χρέη αυτά ο κληρονόμος και με την ατομική του περιουσία, όταν αυτή θα ενοποιηθεί με την κληρονομία του θανόντος. Η αποδοχή με το ευεργέτημα της απογραφής γίνεται από τον κληρονόμο (μόνο για τον εαυτό του) με δήλωση στο Πρωτοδικείο το κατά τόπον αρμόδιο (βάσει του τόπου της τελευταίας κατοικίας/διαμονής του θανόντος). Κατόπιν αυτής η ευθύνη του κληρονόμου έναντι των δανειστών του κληρονομουμένου περιορίζεται μέχρι το ύψος του ενεργητικού της κληρονομίας και όσο αυτό επαρκεί, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα οι δανειστές της κληρονομίας να ικανοποιηθούν από την ατομική περιουσία του κληρονόμου. Προκειμένου να προστατευθούν βέβαια οι δανειστές της κληρονομίας, ο κληρονόμος οφείλει να συντάξει ακριβή απογραφή του ενεργητικού και του παθητικού της κληρονομίας εντός 4 μηνών από την αποδοχή της κληρονομίας, να μην αποκρύπτει με δόλο στοιχεία αυτής και γενικά να μην τη διαχειρίζεται δόλια, καθώς και να μην εκποιεί ακίνητα της κληρονομίας χωρίς άδεια του δικαστηρίου. Αν δεν τηρηθούν οι προϋποθέσεις αυτές, ο κληρονόμος χάνει το ευεργέτημα της απογραφής και θεωρείται πλέον απλός κληρονόμος, ευθυνόμενος και με την ατομική του περιουσία έναντι των δανειστών της κληρονομίας.
Τέλος, στην περίπτωση που η κληρονομία είναι κατάχρεη, και ο κληρονόμος ουδένα συμφέρον έχει να την αποδεχθεί, ο νόμος του παρέχει τη δυνατότητα να την αποποιηθεί στο σύνολό της. Η αποποίηση της κληρονομίας, είναι η δήλωση του προσωρινού κληρονόμου ενώπιον του Πρωτοδικείου ότι δεν επιθυμεί να καταστεί οριστικός κληρονόμος. Η προθεσμία αποποίησης της κληρονομίας είναι 4 μήνες από τη στιγμή που κάποιος πληροφορήθηκε ότι έχει καταστεί προσωρινός κληρονόμος (επαγωγή) λόγω διαθήκης ή κληρονομικής διαδοχής. Αν ο κληρονομούμενος είχε την τελευταία του κατοικία στο εξωτερικό ή αν ο προσωρινός κληρονόμος έμαθε ότι είναι κληρονόμος όταν εκείνος διέμενε στο εξωτερικό, τότε η προθεσμία αποποίησης είναι ένα έτος.
