Του Παναγιώτη Ευθυμιάδη
Σε μάστιγα στην εποχή του μνημονίου εξελίσσεται η μαύρη και αδήλωτη εργασία που δημιουργεί μια γενιά εργαζομένων με χαμηλές αμοιβές και δίχως ασφαλιστικές εισφορές, ενώ στερεί σημαντικά έσοδα από το κράτος, που φτάνουν τα 6 δισ. ευρώ ετησίως.
Τα στοιχεία από το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας αλλά και από το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών είναι αποκαλυπτικά για το μέγεθος αλλά και τους πρωταγωνιστές της μαύρης εργασίας.
Περισσότεροι από 3 στους 10 Έλληνες (36%) εργάζονται με "μαύρα", ενώ σε συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας το ποσοστό αυτό εκτινάσσεται στο 60%. Η αδήλωτη εργασία έχει άμεση σύνδεση με την ανάπτυξη της παραοικονομίας η οποία εκτιμάται στο 25% περίπου του ΑΕΠ της χώρας ενώ συνεπάγεται μεγάλες απώλειες για τα ασφαλιστικά ταμεία μέσω της εισφοροδιαφυγής.
Ο νέος χάρτης στην αγορά εργασίας και η εφαρμογή των μνημονιακών μέτρων έχει επιφέρει δραστικές αλλαγές στο είδος των συμβάσεων εργασίας που υπογράφονται και στον μισθό που δίνεται. Υπολογίζεται ότι ο μισθός που λαμβάνουν χιλιάδες εργαζόμενοι που δεν καταγράφονται πουθενά είναι τουλάχιστον πετσοκομμένος στο μισό σε σχέση πάντα με τις κατώτατες αποδοχές στον ιδιωτικό τομέα, δηλαδή τα 586 ευρώ. Συνεπώς κάνουν θραύση στην αγορά εργασίας, εργαζόμενοι του τετραώρου ή της μίας φοράς την εβδομάδα, που παίρνουν το πολύ 300 ευρώ το μήνα. Από αυτούς ένα μεγάλο ποσοστό τα παίρνει "μαύρα", αφού είναι άτομα κυρίως νεαρής ηλικίας, που θεωρούν ότι η συγκεκριμένη δουλειά είναι προσωρινή και δεν αξίζει, για τόσο χαμηλές αποδοχές, να τους βάζει ένσημα ο εργοδότης τους, αφού τελικά θα χάσουν ένα μερίδιο από τον πενιχρό μισθό που παίρνουν στο χέρι.
Οι πρωταγωνιστές της μαύρης εργασίας
Σύμφωνα με τα στοιχεία των ελέγχων τα επισιτιστικά επαγγέλματα δηλαδή εστιατόρια, ταβέρνες, αίθουσες δεξιώσεων, μεζεδοπωλεία, καφετέριες μπαρ, κέντρα διασκέδασης, αλλά και τα Βιοτεχνικά Πάρκα, οι Βιομηχανικές ζώνες, τα Κομμωτήρια, Πρατήρια Βενζίνης, Συνεργεία Αυτοκινήτων, Μεταφορικές Επιχειρήσεις, Λιανικό εμπόριο, Καθαριότητα, Κατασκευές, Φιλοξενία, Υπηρεσίες ασφαλείας (Security) και οι επιχειρήσεις Φασόν αναδεικνύονται στους βασικούς πρωταγωνιστές της αδήλωτης εργασίας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΣΕΠΕ, που έχει στη διάθεση του το news.gr μέσα στο 2012 η ανασφάλιστη εργασία στους κλάδους αυτούς είναι 35.40% έναντι 30.63% το 2011 και 27.09% το 2010 για την ίδια περίοδο.
Τα μεγαλύτερα προβλήματα έχουν εντοπιστεί σε επαγγέλματα όπως είναι οι σερβιτόροι σε εστιατόρια και κέντρα διασκέδασης, όσοι εργάζονται ως μεταφορείς (delivery)σε πάσης φύσεως ταχυφαγεία (σουβλατζίδικα, πιτσαρίες) και όσοι δουλεύουν σε τουριστικές επιχειρήσεις. Σε αυτούς τους κλάδους επαγγελματιών, φτάνει μέχρι και το 60% η μαύρη εργασία.
Όσον αφορά τους αλλοδαπούς ανασφάλιστους και μη καταχωρημένους στα ειδικά βιβλία νεοπροσλαμβανόμενου προσωπικού είναι ποσοστό 47,0% για το 2012 έναντι 38.9% το 2011 και 37.1% το 2010 σε σχέση με τους συνολικά αλλοδαπούς εργαζόμενους στις επιχειρήσεις που ελέγχθηκαν.
Το πρόβλημα της απασχόλησης των ανασφάλιστων αλλοδαπών εμφανίζει περισσότερο όξυνση στην επαρχία όπου απασχολούνται σε διάφορες εργασίες.
Ειδικότερα Αρκαδία (84%), Εύβοια (75.6%), Λακωνία (75,4%), Ν. Χανίων (68.8%), Κορινθία (68.5%), Ν. Καρδίτσας (65.%), Φωκίδα (64%) , Ν. Τρικάλων (63.2%) και Ν. Κέρκυρας (61.1%) η "μαύρη εργασία" των αλλοδαπών χτυπάει κόκκινο.
Μ. Χάλαρης: Η νόσος της ελληνικής οικονομίας
Ως νόσο της ελληνικής οικονομίας περιγράφει ο μέχρι πρότινος ειδικός γραμματέας του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας Μ. Χάλαρης το φαινόμενο της αδήλωτης εργασίας. Μιλώντας στο news.gr και απαντώντας στο ερώτημα ποιο είναι το πλέον ευάλωτο σημείο της αγοράς εργασίας σημειώνει ότι: "Για μία ακόμη φορά θα επιμείνω και θα αναφερθώ στην αδήλωτη εργασία, η οποία αποτελεί μια νόσο της ελληνικής οικονομίας, που θα πρέπει με κάθε τρόπο να αντιμετωπισθεί. Έχουμε, ως Πολιτεία, εστιάσει στην καταπολέμησή της, ωστόσο, μέσα στο γενικότερο οικονομικοκοινωνικό περιβάλλον, μοιάζει με Λερναία Ύδρα, που όσο την πολεμάς, τόσο περισσότερο ξεφυτρώνει από παντού. Αρκεί να πούμε ότι με βάση τα στοιχεία φαίνεται ένας στους τέσσερις εργαζόμενους να εξακολουθεί να εργάζεται ανασφάλιστος, με όλες τις αρνητικές, πολυεπίπεδες συνέπειες. Η έξαρση του φαινομένου δεικνύει τη γενικότερη παθογένεια στην οποία βρίσκεται αυτή τη στιγμή η ελληνική οικονομία και η ελληνική κοινωνία και η θεραπεία θα πρέπει να είναι συντονισμένη, μεθοδική και πολύπλευρη".
Όπως αναφέρει ο κ. Χάλαρης με στοχευμένους ελέγχους, με συντονισμένη προσπάθεια, με ενίσχυση των ελεγκτικών δυνάμεων και με όλες τις παράλληλες ενέργειες για αναβάθμιση του ελεγκτικού μηχανισμού (απεμπλοκή από γραφειοκρατία, προσπάθεια επαρκούς στελέχωσης κλπ) θα μπορεί να συνεχίσει να παλεύει για να νικήσει το θεριό. "Και το θεριό θα νικηθεί! Αρκεί να καταφέρουμε κάποια στιγμή, ως χώρα, ως Πολιτεία, ως πολίτες να μπορέσουμε να αντιληφθούμε ότι ένα αύριο που χτίζεται σε ένα σαθρό παρόν, μοιραία θα συμπαρασύρει μαζί του στον γκρεμό και το σήμερα και το αύριο, και τον κάθε ένα ατομικά και την κοινωνία συνολικά" σημειώνει.
Κ. Μίχαλος: Ανάγκη για ενιαίους κανόνες στην ΕΕ
Την ανάγκη καθιέρωσης ενιαίων ρυθμίσεων για την αγορά εργασίας, υπογραμμίζει στο news.gr ο πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδας και του ΕΒΕΑ Κωνσταντίνος Μίχαλος.
Σε μια οικονομική ένωση, όπως η ευρωπαϊκή, οι πολιτικές θα πρέπει να προσανατολίζονται προς την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, επεσήμανε ο κ. Μίχαλος, ενώ υπογράμμισε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες που βιώνουν λόγω της οικονομικής κρίσης τόσο οι ελληνικές επιχειρήσεις όσο και στο σύνολό τους οι εργαζόμενοι.
"Απαιτείται και η προώθηση μέτρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο που θα εναρμονίσουν το εργασιακό καθεστώς, ώστε να αποφευχθούν οι τεράστιες ανισότητες που παρατηρούνται σήμερα στους κόλπους της ΕΕ" τόνισε ο πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων Ελλάδας και του ΕΒΕΑ.
Ιδιαίτερη αναφορά έκανε ο κ. Μίχαλος στην ασφάλεια που πρέπει να υπάρχει για τους εργαζόμενους μέσα από την καθιέρωση των ευέλικτων μορφών εργασίας, έτσι ώστε να διευκολύνονται και οι εργοδότες.
Με βάση τη σημερινή πραγματικότητα, ο πρόεδρος του ΕΒΕΑ μιλώντας στο news.gr προτείνει ένα μίγμα εργασιακής ευελιξίας και ασφάλειας (flexicurity).
"Παίρνω τα μισά μαύρα"
Μπροστά στον κίνδυνο της απόλυσης όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι δέχονται να εργαστούν με "μαύρα'. Συγκεκριμένα όπως αναφέρει στο news.gr η Μ.Μ. που εργάζεται σε μπαρ, ο εργοδότης της της πρότεινε να εμφανίζεται ότι εργάζεται λιγότερες ώρες και ο μισθός της να καταγράφεται ως 400 ευρώ το μήνα, ενώ στην πραγματικότητα η ίδια αμείβεται με επιπλέον 300 ευρώ μηνιαίως. "Δεν μπορούσα να μην το δεχτώ" λέει η ίδια, ενώ από την πλευρά του ο ιδιοκτήτης του μπαρ εξηγεί ότι προχώρησε σε αυτή τη κίνηση προκειμένου να πληρώνει λιγότερες ασφαλιστικές εισφορές. "Πρέπει να κόψουμε από παντού. Αντί να απολύσω κάποιον αποφάσισα να προχωρήσω σε αυτή τη κίνηση" λέει υπό τον όρο της ανωνυμίας στο news.gr και συμπληρώνει ότι έτσι ο ίδιος γλιτώνει χρήματα, ο εργαζόμενος παίρνει τελικά τα ίδια στην τσέπη του, ενώ πληρώνει και λιγότερους φόρους...
ΙΟΒΕ: Η ύφεση και η ανεργία φταίνε για την αδήλωτη εργασία
Την ύφεση και την ανεργία θεωρεί ως βασικούς παράγοντες για το φαινόμενο της αδήλωτης εργασίας το ΙΟΒΕ. Όπως αναφέρει σε έκθεση του : "Η ύφεση και η ανεργία σε συνδυασμό με το μέγεθος της παραοικονομίας στην Ελλάδα, ευνοεί επίσης την ανάπτυξη της αδήλωτης εργασίας, της αμειβόμενης δηλαδή δραστηριότητας που είναι νόμιμη ως προς τη φύση της, αλλά δεν δηλώνεται στις δημόσιες αρχές με συνέπεια την αποφυγή της φορολογίας και των αντίστοιχων εισφορών κοινωνικής ασφάλισης".
Ως κυριότεροι πολιτικοί παράγοντες για την εμφάνιση του φαινομένου προβάλλονται το ανεπαρκές κοινωνικό κράτος (πχ χαμηλά κοινωνικά επιδόματα), το ύψος της φορολογίας και των ασφαλιστικών εισφορών, ενώ στους κυριότερους κοινωνικούς-οικονομικούς παράγοντες εντάσσονται η παραγωγική δομή της οικονομίας και το μέγεθος της παραοικονομίας .
Ταυτόχρονα, η αδήλωτη εργασία τείνει να είναι πιο έντονο σε οικονομίες που χαρακτηρίζονται από υψηλά ποσοστά ανεργίας, μεγάλο αριθμό αυτοαπασχολούμενων και σημαντικές μεταναστευτικές ροές. Οι παράγοντες αυτοί, αποτελούν διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής αγοράς εργασίας, γεγονός που ερμηνεύει σε σημαντικό βαθμό το υψηλό ποσοστό που καταγράφεται στη χώρα.
Alpha Bank: Με χαμηλούς μισθούς θα αντιμετωπιστεί η "μαύρη εργασία"
Τους χαμηλούς μισθούς προτείνουν ως αντίδοτο στη "μαύρη" εργασία οι οικονομικοί αναλυτές της Alpha Bank. Σε σχετικά πρόσφατη ανάλυση τους σημειώνουν πως δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με ελέγχους, αλλά θα πρέπει να υπάρξει παρέμβαση στη διαφορά μεταξύ του μισθού που καταβάλλουν στην πράξη οι εργοδότες και του νόμιμου μισθού.
Οι αναλυτές της τράπεζας σημειώνουν πως: "Ούτε οι έλεγχοι σε 24ωρη βάση, ούτε η διασύνδεση του συστήματος πληροφορικής του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ με το σύστημα «TAXIS», ούτε η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, ούτε οι ρυθμίσεις οφειλών, ούτε οι διατάξεις περί ασφαλιστικής ενημερότητας, ούτε το κλείσιμο επιχειρήσεων που δεν είναι συνεπείς στην καταβολή των εισφορών ή δεν τακτοποιούν τις οφειλές τους", μπορούν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της ανασφάλιστης εργασίας.
Αυτό που σημειώνουν είναι ότι το ανελαστικό επίπεδο των αμοιβών επηρεάζει αναμφισβήτητα αυξητικά τόσο το ποσοστό της ανασφάλιστης εργασίας, όσο και το ποσοστό της ανεργίας, ιδιαίτερα των νέων που σήμερα είναι άνεργοι σε μεγάλα ποσοστά.
Ενίσχυση του ΣΕΠΕ από το αρμόδιο υπουργείο
Κινήσεις για την ενίσχυση του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας αναμένονται από το αρμόδιο υπουργείο, ενώ ορισμένες έχουν ήδη γίνει.
Για την ενίσχυση του ελεγκτικού έργου του ΣΕΠΕ αποφασίστηκε από τον Γ. Βρούτση, υπουργό Εργασίας, η άμεση παράδοση προς χρήση του Πληροφοριακού Συστήματος ΣΕΠΕ-ΟΑΕΔ καθώς και η διασύνδεση του με αυτό του ΙΚΑ. Με το συγκεκριμένο σύστημα θα απλουστευθούν σημαντικά οι διαδικασίες καταγραφής κινήσεων του εργατικού δυναμικού δηλαδή προσλήψεις, απολύσεις, οικειοθελείς αποχωρήσεις, λήξεις συμβάσεων εργασίας, καθώς και οι διαδικασίες παρακολούθησης των συνθηκών εργασίας όπως πίνακες προσωπικού, αιτήσεις υπερωριακής απασχόλησης, αναγγελίες υπερωριακής απασχόλησης.
Πάντως σχετική απόφαση ανοίγει "παράθυρο" για τους εργοδότες να προχωρούν σε αλλαγές χωρίς να γνωστοποιούν τις αλλαγές άμεσα, κάτι που θα αποτελέσει τροχοπέδη στη δουλειά των επιθεωρητών του ΣΕΠΕ. Συγκεκριμένα με σχετική διάταξη του ν. 4093/2012, με την οποία επέρχεται αλλαγή στο χρονικό διάστημα εντός του οποίου οι εργοδότες υποχρεούνται να γνωστοποιούν αλλαγές και τροποποιήσεις στο ωράριο και την οργάνωση του χρόνου εργασίας που αφορούν εργαζόμενους της επιχείρησής τους. Το διάστημα αυτό δύναται να εκτείνεται το αργότερο έως 2 εργάσιμες ημέρες από την ημέρα πραγματοποίησης των αλλαγών.
