Συνέντευξη στη Μαρία Θανοπούλου
Στην Ελλάδα της κρίσης που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε χάσει την αισιοδοξία μας κι έχουμε σταματήσει να ονειρευόμαστε, τρεις νέες γυναίκες έθεσαν υψηλούς στόχους και με πείσμα, στερήσεις και πολλή δουλειά κατάφεραν να προσφέρουν με την έρευνα τους στην επιστήμη και στην ανθρωπότητα. Είναι γυναίκες που μας κάνουν υπερήφανους, γυναίκες που μας εμπνέουν να ακολουθήσουμε τα βήματά τους. Πρόκειται για τις Δρ. Μαριάνθη Γεωργίτση, Δρ. Γεωργία Σφυρόερα και Δρ. Ελένη Κατράγκου, οι οποίες βραβεύτηκαν από τη L'ORÉAL Hellas και την Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την UΝESCO στα "Ελληνικά Βραβεία 2012 L'ORÉAL-UNESCO για τις Γυναίκες στην Επιστήμη". Ένας θεσμός που μετράει 7 χρόνια κι έχει σκοπό να προβάλλει, να υποστηρίξει και να επιβραβεύσει το έργο ξεχωριστών γυναικών επιστημόνων, οι οποίες αποτελούν πρότυπα για τους νέους ανθρώπους.
H Δρ. Ελένη Κατράγκου είναι Λέκτορας στον τομέα Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Πεδίο έρευνας: "Φυσική κλιματολογία, μελέτη του κλίματος, της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων στην ποιότητα του αέρα με την εφαρμογή αριθμητικών (κλιματικών) μοντέλων".
Η Δρ. Μαριάνθη Γεωργίτση είναι ερευνήτρια στο Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας και Ανοσολογίας του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών και Λέκτορας Βιολογίας-Γενετικής στην Ιατρική Σχολή του ΑΠΘ.
Πεδίο έρευνας: "Φαρμακογονιδιωματική μελέτη της ανταπόκρισης ασθενών με σπάνια νοσήματα στη φαρμακευτική αγωγή".
Η Δρ. Γεωργία Σφυρόερα είναι ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πυρηνικών και Ραδιολογικών Επιστημών, Τεχνολογίας, Ενέργειας και Ασφάλειας του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. "Δημόκριτος".
Πεδίο έρευνας: "Ανάπτυξη εμβολίων νέας γενιάς για την αντιμετώπιση του χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου".
Θα ήθελα αρχικά ανατρέχοντας στην παιδική σας ηλικία να θυμηθείτε εάν υπήρξε κάποια στιγμή που γοητευτήκατε από την επιστήμη;
Ε.Κ: Όπως όλα τα παιδιά είχα και εγώ απορίες για το πώς λειτουργεί ο κόσμος και τα φυσικά φαινόμενα. Με αυτήν την έννοια μπορώ να πω ότι έθετα με έναν απλό τρόπο επιστημονικά ερωτήματα και έψαχνα να βρω απαντήσεις. Η έννοια της επιστήμης και της έρευνας με απασχόλησε αρκετά χρόνια αργότερα.
Μ.Γ: Αγάπησα την επιστήμη της ζωής, δηλαδή τη βιολογία, κατά την παιδική μου κιόλας ηλικία, μέσα από τα αφιερώματα του ένθετου περιοδικού της Κυριακάτικης εφημερίδας "ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ" που διάβαζε ο παππούς μου στο σπίτι. Έκοβα τα επιστημονικά άρθρα και τα ταξινομούσα κατά θεματικές κατηγορίες και θυμάμαι το ενδιαφέρον με το οποίο διάβαζα τα αφιερώματα που άπτονταν της βιολογίας και της ιατρικής. Είχα, λοιπόν, φτιάξει τη μικρή μου επιστημονική βιβλιοθήκη!
Γ.Σ: Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον με μεγάλη αγάπη για τη γνώση και τα βιβλία. Έτσι ως άριστη μαθήτρια στο σχολείο ανέπτυξα ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τις φυσικές επιστήμες. Αργότερα στην εφηβεία είχα αποφασίσει ότι ήθελα να σπουδάσω γιατρός. Απέτυχα όμως να περάσω στην Ιατρική και πέρασα στο Βιολογικό Πατρών. Επέλεξα όμως να μην το δω σαν αποτυχία αλλά να κάνω το καλύτερο που μπορούσα στη σχολή που ήμουν. Καθοριστικό ρόλο στην επιλογή μου για να ασχοληθώ με την έρευνα ήταν το διάβασμα της βιογραφίας της Marie Curie. Με είχε εντυπωσιάσει η αταλάντευτη αφοσίωσή της στην έρευνά της.
Μιλήστε μου για το διάστημα μέχρι να ολοκληρώσετε την έρευνά σας. Υπήρξαν στιγμές που απογοητευτήκατε, που νιώσατε ότι δε θα τα καταφέρετε; Κι αν ναι πώς διαχειριζόσασταν αυτά τα συναισθήματα και τι σας έδινε δύναμη να συνεχίσετε;
Ε.Κ: Φυσικά και υπήρξαν στιγμές απογοήτευσης! Και αρκετές δυσκολίες. Στην αρχή ήταν λίγο δύσκολο να διαχειρίζομαι πιο δύσκολες και πιεστικές καταστάσεις που προέκυπταν λόγω δουλειάς. Σταδιακά με την καθοδήγηση και την υποστήριξη των πιο έμπειρων συνεργατών και φυσικά με την εμπειρία άρχισα να αντιμετωπίζω τα προβλήματα πιο ψύχραιμα. Το πείσμα πάντα με βοηθούσε να συνεχίζω αλλά την ουσιαστική υποστήριξη την έπαιρνα περισσότερο από πρόσωπα, που είχαν την ωριμότητα και τη γνώση να με συμβουλεύσουν σωστά.
Μ.Γ: Η πάγια πηγή δύναμης στο χώρο μας είναι η αγάπη και το πάθος για τη δουλειά μας, η ανάγκη μας να ψάχνουμε απαντήσεις και τρόπους να περιγράψουμε τα βιολογικά φαινόμενα που παρατηρούμε. Δεν πρόκειται για μία διόλου εύκολη ενασχόληση! Αναμφισβήτητα, ο ερευνητής γεύεται πολλές απογοητεύσεις και αποτυχίες στην προσπάθειά του να βρει απαντήσεις. Αλλά είναι αυτές οι αποτυχίες που οδηγούν στη λύση του αινίγματος! Θα παραφράσω μία διάσημη φράση του πρωτοπόρου επιστήμονα και ερευνητή Thomas Edison, λέγοντας πως "Η έρευνα είναι 1% έμπνευση και 99% ιδρώτας", για να εξηγήσω πως η δουλειά μας είναι γεμάτη προσπάθεια και απογοητεύσεις, οι οποίες δίνουν αξία στις μικρές στιγμές ανείπωτης χαράς μπροστά στην ανακάλυψη νέας γνώσης. Αυτό το μήνυμα προσπαθώ να περάσω και στους φοιτητές μας, την αισιοδοξία και τη χαρά της πορείας που θα τους οδηγήσει στο εύρημα, ξεχνώντας δυσκολίες και απογοητεύσεις. Το ταξίδι δίνει αξία στην Ιθάκη μας.
Γ.Σ: Κατά τη διάρκεια της καριέρας ενός ερευνητή υπάρχουν πολλές στιγμές απογοήτευσης. Εκεί απαιτείται πείσμα και υπομονή προκειμένου να ανταπεξέλθεις. Η απογοήτευση είναι μέρος της ζωής, πρέπει να τη διαχειρίζεσαι με αυτοπειθαρχία και πίστη στον εαυτό σου.
Ποιο είναι το κίνητρο ενός επιστήμονα για να κάνει μια έρευνα;
Ε.Κ: Το μεγαλύτερο κίνητρο νομίζω είναι η αγάπη για τη δουλειά του. Αν δεν αγαπάς αυτό που κάνεις, δεν έχεις κίνητρο να το συνεχίσεις. Κάποια στιγμή χάνεις τον ενθουσιασμό σου και στρέφεσαι αλλού.
Μ.Γ: Το πρωταρχικό χαρακτηριστικό ενός ερευνητή είναι, κατά τη γνώμη μου, το πάθος για την επιστήμη του. Ο αφοσιωμένος ερευνητής έχει επιμονή και μεγάλη υπομονή. Ο ερευνητής πρέπει να είναι λίγο εγωιστής, με την έννοια ότι δεν πρέπει να τον πτοούν οι αποτυχίες, αντίθετα αυτές θα πρέπει να ενδυναμώνουν τη θέλησή του και να τροφοδοτούν την περιέργειά του με νέες ιδέες. Αυτό είναι το κίνητρό του, η ανάγκη του να βρίσκει απαντήσεις, σαν να είναι ένας "αστυνομικός επιθεωρητής" του μικρόκοσμου. Σημαντικό ρόλο πιστεύω πως παίζει σε αυτή την αναζήτηση η φαντασία, δηλαδή το να οραματίζεσαι πράγματα που δεν έχουν αποδειχθεί (και εκεί έγκειται η καινοτομία της δουλειάς σου), να βλέπεις κενά στη βιβλιογραφία και να μπορείς να τα γεμίσεις παράγοντας καινούρια γνώση. Και όπως έχει περίφημα διατυπώσει και ο Αϊνστάιν "η λογική θα σε πάει από το Α στο Ω, η φαντασία θα σε πάει παντού".
Γ.Σ: Για μένα το σημαντικότερο κίνητρο είναι η περιέργεια. Το να θέλεις δηλαδή να μάθεις το πώς δουλεύει ένα βιολογικό σύστημα και πώς μπορείς να το διορθώσεις όταν βγαίνει εκτός λειτουργίας. Κινητήριος δύναμη επίσης είναι το αίσθημα της προσφοράς στη βιοϊατρική και στον άνθρωπο.
Ποιες δυσκολίες καλείται να αντιμετωπίσει μια γυναίκα στο χώρο της επιστήμης; Την αντιμετωπίζουν ίσως με δυσπιστία; Την αμφισβητούν; Πρέπει μονίμως να αποδεικνύει ότι αξίζει;
Ε.Κ: Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στο χώρο της επιστήμης δε νομίζω ότι διαφέρουν από αυτές των ανδρών. Εκτός ίσως από το γεγονός της μητρότητας, που είναι μια πιο ευαίσθητη περίοδος για τη ζωή μιας γυναίκας, κατά την οποία χρειάζεται περισσότερο ελεύθερο χρόνο και ηρεμία.
Μ.Γ: Το να είσαι γυναίκα και επιστήμων φαντάζομαι είναι πιο απαιτητικό εφόσον υπάρχουν άλλες υποχρεώσεις, όπως η οικογένεια. Μπορεί να ακούγεται στερεοτυπικό, αλλά έτσι είναι, κυρίως στην Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο, πιστεύω, που μέχρι πρόσφατα οι άνδρες επιστήμονες κυριαρχούσαν αριθμητικά κατέχοντας τις υψηλές θέσεις στην έρευνα. Αν και, προς το παρόν, δε βλέπω κάποια μεγάλη δυσκολία στο να συνδυάζω έρευνα και προσωπική ζωή, με απασχολεί πολύ το πώς θα καταφέρω να ισορροπήσω τους δύο ρόλους στο μέλλον. Κατά τα άλλα, δεν αντιμετώπισα ποτέ δυσπιστία ή αμφισβήτηση στη δουλειά μου, και δεν ετέθη ποτέ θέμα να πρέπει να αποδείξω ότι αξίζω ως γυναίκα. Αν το ένιωσα αυτό κάποτε, ήταν ως Ελληνίδα φοιτήτρια στο εξωτερικό, ότι δηλαδή ένιωθα την ανάγκη να αποδείξω ότι ως Ελληνίδα είμαι άξια της εμπιστοσύνης του ξένου καθηγητή, που εμπιστεύτηκε σε μένα το όποιο ερευνητικό έργο αντί σε κάποιον ομοεθνή του.
Γ.Σ: Τα τελευταία 10 χρόνια ζούσα και εργαζόμουν στο University of Pennsylvania στην Αμερική. Εκεί δεν αντιμετώπισα κανένα πρόβλημα διαχωρισμού φύλου. Δε θυμάμαι ποτέ συνάδελφοι να με κάνουν να νιώσω κατώτερη μόνο και μόνο επειδή ήμουν γυναίκα. Δούλευα σκληρά και αυτό αποδεικνυόταν κάθε μέρα. Ούτε κατά την επιστροφή μου στην Ελλάδα το 2010 αντιμετώπισα τέτοιο πρόβλημα. Υπάρχει σεβασμός στην ερευνητική υπόσταση του συναδέλφου ανεξαρτήτως του φύλου του.
Ποιες είναι οι προοπτικές ενός επιστήμονα στην Ελλάδα; Με τι έχει να παλέψει; Τι πιστεύετε πως πρέπει να γίνει;
Ε.Κ: Δυστυχώς οι προοπτικές ενός επιστήμονα αυτή την εποχή δεν είναι ιδιαίτερα καλές. Οι ελλείψεις σε χρηματοδότηση, αφενός επηρεάζουν την εύρυθμη λειτουργία των πανεπιστημίων και των ερευνητικών ιδρυμάτων και αφετέρου εμποδίζουν το διορισμό προσωπικού προς αντικατάσταση αυτών που αποχωρούν. Έτσι στην παρούσα κατάσταση η χώρα χάνει πολλούς έμπειρους ερευνητές, οι οποίοι βρίσκουν καλύτερες ευκαιρίες στο εξωτερικό. Για να βελτιωθεί η κατάσταση, πρέπει η Πολιτεία να επενδύσει περισσότερο στην έρευνα, να δώσει κίνητρα σε νέους ερευνητές να επιστρέψουν στη χώρα τους.
Μ.Γ: Το να είσαι επιστήμων αποτελεί, αναμφισβήτητα, ένα επάγγελμα που χαίρει της εκτίμησης και του θαυμασμού των ανθρώπων... Το να είσαι επιστήμων στην Ελλάδα του σήμερα, όμως, είναι, ομολογουμένως, δύσκολο. Απουσιάζει η σταθερή και επαρκής χρηματοδότηση, και όταν υπάρχει συνοδεύεται από αρκετή γραφειοκρατία, η οποία συμβάλλει στην απώλεια πολύτιμου χρόνου από την ενασχόλησή μας με αυτή καθ' αυτή την έρευνα, που είναι η μεγάλη μας αγάπη. Αυτή η απόλυτη εξάρτησή μας από τους ήδη τόσο περιορισμένους πόρους, περιορίζει την προσέλευση ανθρώπινου δυναμικού στα ερευνητικά εργαστήρια, τη δυνατότητα απόκτησης σταθερού τεχνικού προσωπικού και την απόκτηση της πλέον προηγμένης υλικοτεχνικής υποδομής στην πλειοψηφία των Τμημάτων του Ελληνικού Πανεπιστημίου. Επομένως, η μεγαλύτερη δυσκολία μου με την επιστροφή μου στην Ελλάδα, ήταν ανέκαθεν η προσπάθεια ανταγωνισμού, σε ερευνητικό επίπεδο, με τα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, γνωρίζοντας εκ των προτέρων, ωστόσο, ότι δεν παλεύουμε επί ίσοις όροις. Για το μέλλον της Επιστήμης στην Ελλάδα θα ευχόμουν περισσότερη μέριμνα από την Πολιτεία και καλύτερες συνθήκες από πλευράς οικονομικής υποστήριξης, με λιγότερη γραφειοκρατία. Πρέπει να μπορέσουν επιτέλους τα Ιδρύματά μας να αποκτήσουν την πλέον σύγχρονη υλικοτεχνική υποδομή, ώστε να γίνουν ανταγωνιστικά σε σχέση με αντίστοιχα Ιδρύματα του εξωτερικού. Έτσι, θα ευοδώσουν ακόμη περισσότερες συνεργασίες με ερευνητικές ομάδες από άλλες χώρες και θα προσελκυθούν οι Έλληνες ερευνητές και φοιτητές πίσω στην πατρίδα τους!
Γ.Σ: Δυστυχώς στην παρούσα κατάσταση που βρίσκεται η χώρα μας οι δυνατότητες είναι περιορισμένες κυρίως λόγω της χαμηλής χρηματοδότησης από ερευνητικά προγράμματα. Εκτός όμως από τα προβλήματα της χρηματοδότησης οι ερευνητές στην Ελλάδα έχουν να υπερσκελίσουν και άλλα προβλήματα όπως για παράδειγμα την αντιμετώπιση αυξημένης γραφειοκρατίας μιας και στα περισσότερα ερευνητικά κέντρα δεν υπάρχουν οργανωμένες δομές για την αποδοτικότερη διαχείριση και υποστήριξη ερευνητικών προγραμμάτων.
Τι συναισθήματα νιώσατε όταν βραβευτήκατε για την έρευνά σας;
Ε.Κ: Φυσικά μεγάλη χαρά και οπωσδήποτε επιβράβευση των κόπων μου και των προσπαθειών μου.
Μ.Γ: Η απόφαση της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής της UNESCO να μου απονείμει αυτό το βραβείο φέτος, με άφησε έκπληκτη, επειδή γνωρίζω το πολύ υψηλό επίπεδο των υποψηφίων που συμμετέχουν και έχουν βραβευτεί στο παρελθόν. Αφού το συνειδητοποίησα, φυσικά με γέμισε χαρά, ενθουσιασμό, και βέβαια περηφάνια ότι η δουλειά μας στο εργαστήριο σαν ομάδα, αλλά και οι προσωπικοί μου κόποι και οι αποφάσεις που πήρα για την καριέρα μου, αναγνωρίζονται, άρα μου δίνει κουράγιο και δύναμη να συνεχίζω. Ταυτόχρονα, όμως, μου δημιουργεί και λίγο άγχος, καθώς ένας επιστήμονας που βραβεύεται σε σχετικά νεαρή ηλικία νιώθει την ηθική υποχρέωση να έχει μία αξιόλογη πορεία στο μέλλον. Το άγχος αυτό είναι ταυτόχρονα, όμως, και η κινητήρια δύναμή μου. Η ζωή είναι σαν να κάνεις ποδήλατο, για να κρατήσεις την ισορροπία σου πρέπει να συνεχίζεις να κινείσαι. Έτσι, εύχομαι στο μέλλον να μπορέσω να "γεννήσω" ερευνητικές ιδέες που θα συνεισφέρουν με ένα χρήσιμο λιθαράκι γνώσης και ίσως, κάποτε, κάποια από αυτές μεταφραστεί και σε κάτι πιο απτό, κάτι χρήσιμο για τον άνθρωπο και την υγεία του. Τέλος, εύχομαι να μπορέσω να φανώ αντάξια προς όλους εκείνους που με εμπιστεύθηκαν να είμαι είτε συνεργάτιδα ή μέντοράς τους και να μπορέσω με τη δουλειά μου να δημιουργήσω κάποτε και εγώ το χώρο και τα μέσα για να ακολουθήσουν, με τη σειρά τους, νέοι άνθρωποι τον ίδιο δρόμο.
Γ.Σ: Ένιωσα μεγάλη χαρά γιατί για εμένα ήταν μία επιβράβευση των κόπων μου και της αφοσίωσης μου στην έρευνα. Αμέσως μετά ήρθε το αίσθημα της ευθύνης που έχω να εμπνεύσω με τη σειρά μου νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με την επιστημονική έρευνα και να προσφέρουν στον άνθρωπο.
Έχετε βρει τον επόμενο στόχο;
Ε.Κ: Ο στόχος είναι πάντα ο ίδιος, να γινόμαστε όσο γίνεται καλύτεροι.
Μ.Γ: Ο πάγιος στόχος μου είναι να συνεχίζω να εκπαιδεύομαι και να μαθαίνω καινούρια πράγματα και τεχνικές η ίδια, ως επισκέπτρια ερευνήτρια στην Ελλάδα και κυρίως στο εξωτερικό, ώστε να μπορώ να μεταφέρω τη γνώση στους νεότερους και στο εργαστήριό μας.
Γ.Σ: Ο στόχος μου είναι να συνεχίσω να κάνω ανταγωνιστική έρευνα και να προσφέρω όσο μπορώ στη χώρα μου και στην κοινωνία. Δεν έχω στόχο να πάρω κάποιο άλλο βραβείο, δεν κυνηγάω αυτό. Αυτό έρχεται μόνο αν δουλέψεις σκληρά.
