Πότε ξεκίνησε ο πόλεμος; Έχει βαθιές ρίζες ως φαινόμενο ή είναι μια πιο σύγχρονη επινόηση; Μια νέα ανάλυση αρχαίων ανθρωπίνων λειψάνων από τους ανθρωπολόγους Τζόναθαν Χέες και Μάθιου Πισιτέλι από το Μουσείο Field του Σικάγου δείχνει ότι η δεύτερη περίπτωση είναι η σωστή.
Οι σημερινοί ανθρωπολόγοι εξετάζουν φυλές στα βάθη του Αμαζονίου ανεπηρέαστες από το σύγχρονο τρόπο ζωής, προκειμένου να δουν εάν η πολεμική νοοτροπία τους είναι έμφυτη.Μια μελέτη σύγχρονων φυλών που βρίσκονται στο στάδιο του κυνηγού-τροφοσυλλέκτη έδειξε πως είναι κατά βάση ειρηνικές.
Όμως, οι υπερασπιστές της θεωρίας του βαθιά ριζωμένου πολέμου υποστηρίζουν ότι οι φυλές αυτές είχαν κατευναστεί πολιτισμικά από τα γειτονικά κράτη – ή ήταν απομονωμένες, μη ερχόμενες σε επαφή με άλλες φυλές. Κοινώς, οι φυλές αυτές ήταν παράτυπες.
Ωστόσο, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι όλες οι σύγχρονες φυλετικές κοινωνίες είναι παράτυπες, ακόμα κι αυτές που χρησιμοποιούνται από τους υπερασπιστές του βαθιά ριζωμένου πολέμου σαν τεκμήρια της θεώρησής τους. Παράδειγμα αποτελούν οι διαβόητοι Γιανομάμο, μια εξαιρετικά πολεμοχαρής φυλή του Αμαζονίου.
Οι Γιανομάμο καλλιεργούν τη γη, πράγμα που δεν τους εντάσσει στην κατηγορία των νομαδικών κυνηγών-τροφοσυλλεκτών της Λίθινης Εποχής – άρα, παράτυποι.
Βέβαια, όταν οι υπερασπιστές του ριζωμένου πολέμου παραπονούνται ότι μια κοινωνία είναι παράτυπη, εννοούν ότι η κοινωνία αυτή δεν είναι τόσο βίαιη όσο προβλέπει η θεωρία τους. Οι ίδιοι εμφανίζουν το ίδιο χαρακτηριστικό όταν παρουσιάζεται το επιχείρημα των χιμπατζήδων pan troglodytes, του πλησιέστερου σε μας γενετικού συγγενή.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, οι ερευνητές παρατηρούν χιμπατζήδες από μια ομάδα να σκοτώνουν μέλη μιας άλλης ομάδας, αποδεικνύοντας έτσι –λένε οι υπερασπιστές του ριζωμένου πολέμου- ότι η βία μεταξύ ομάδων είναι παλαιότερη και από το ίδιο το ανθρώπινο είδος.
Ωστόσο, οι υποστηρικτές αυτοί παραβλέπουν το γεγονός ότι ορισμένες κοινότητες χιμπατζήδων έχουν παρατηρηθεί να μην κάνουν θανάσιμες επιδρομές για πολλά χρόνια. Επίσης, οι ερευνητές ποτέ δεν παρατήρησαν βίαιες επιθέσεις από το είδος pan paniscus, γνωστό ως μπονόμπο. Οι υποστηρικτές του ριζωμένου πολέμου επιμένουν ότι οι βιαιότεροι χιμπατζήδες είναι αντιπροσωπευτικοί της αρχέγονης καταγωγής μας, ακόμα κι αν το είδος pan paniscus είναι τόσο συγγενικό με μας όσο και οι pan troglodytes.
Για να είμαστε δίκαιοι, οι «απέναντι», δηλαδή οι υποστηρικτές του επινοημένου πολέμου, πέφτουν σε παραπλήσια παγίδα. Βρίσκουν πάντα λόγους να απορρίπτουν ενδεχόμενη υπερβολικά βίαιη συμπεριφορά, είτε από ανθρώπους είτε από χιμπαντζήδες- χαρακτηρίζοντάς την παράτυπη. Ωστόσο, αυτοί έχουν ένα πλεονέκτημα: την αρχαιολογική καταγραφή. Η αρχαιότερη ένδειξη θανάσιμης ομαδικής βίας είναι ένας ομαδικός τάφος, 13.000 ετών περίπου, στην περιοχή Τζεμπέλ Σαχάμπα του Σουδάν, κοντά στο Νείλο. Από τους 59 σκελετούς, οι 24 έχουν σημάδια βίαιου θανάτου.
Ακόμα και το εύρημα αυτό είναι αρκετά νέο. Η συντριπτική πλειονότητα αρχαιολογικών ενδείξεων πολέμου –όπως σκελετοί με ενδείξεις βίαιου θανάτου, τέχνη που απεικονίζει μάχες, αμυντικές κατασκευές και όπλα ξεκάθαρα σχεδιασμένα για πόλεμο κι όχι για κυνήγι- είναι το πολύ 10.000 ετών. Οι υπερασπιστές του ριζωμένου πολέμου απορρίπτουν τις ενδείξεις αυτές, λέγοντας ότι η απουσία ενδείξεων δεν ισούται με ένδειξη απουσίας.
Για να αντικρούσουν τον ισχυρισμό αυτό, οι Χέες και Πισιτέλι πραγματοποίησαν πρόσφατα μια έρευνα ανθρώπινων λειψάνων, ηλικίας πάνω από 10.000 ετών. Εξέτασαν περισσότερους από 2.900 σκελετούς από 400 διαφορετικούς τόπους. Χωρίς να προσμετρούνται οι σκελετοί από το Νείλο, οι Χέες και Πισιτέλι βρήκαν ότι τέσσερις ξεχωριστοί σκελετοί είχαν σημάδια βίας πάνω τους – βία που προέρχεται όμως από ανθρωποκτονία και όχι από πολεμική σύρραξη.
"Η έλλειψη ενδείξεων", λέει ο Χέες, "έρχεται σε αντίθεση με τις επόμενες ιστορικές περιόδους, όπου ο πόλεμος εμφανίζεται με σαφήνεια στην ιστορική καταγραφή".
Στο βιβλίο τους, οι Χέες και Πισιτέλι γράφουν ότι "μπορεί η υποτιθέμενη καθολικότητα του πολέμου στην ανθρώπινη ιστορία και προϊστορία να ικανοποιεί το λαϊκό αίσθημα, όμως απουσιάζουν οι ενδείξεις".
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ο πόλεμος, μιας και είναι πανάρχαιος και έμφυτος στον άνθρωπο, είναι κατά συνέπεια αναπόφευκτος. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα έμοιασε να υποστηρίζει τη θέση αυτή το 2009 όταν βραβευόταν με το βραβείο Νομπέλ Ειρήνης, εννέα μέρες αφότου ανακοίνωνε την κλιμάκωση του πολέμου στο Αφγανιστάν.
Ο πόλεμος, σε κάθε του μορφή, εμφανίστηκε μαζί με τον πρώτο άνθρωπο» είπε ο Ομπάμα. "Πρέπει να παραδεχτούμε την πικρή αλήθεια: δε θα καταφέρουμε να εξαφανίσουμε τις βίαιες συγκρούσεις όσο ζούμε" προσέθεσε.
Βέβαια, για να ξεκαθαρίζουμε τα αυτονόητα, ουδείς προσπαθεί να υποστηρίξει ότι οι υποστηρικτές του βαθιά ριζωμένου πολέμου είναι πολεμοκάπηλοι ή πολεμοχαρείς.
Είναι αυτονόητο ότι όλοι μας, ό,τι κι αν πιστεύουμε για τη φύση του πολέμου, επιθυμούμε την διαιώνιση της ειρήνης και την αποφυγή των ενόπλων συρράξεων ανά τον κόσμο – το ζήτημα είναι πώς θα πετύχουμε το σκοπό μας αυτό!
