Συνέντευξη στη Μαρία Θανοπούλου
Φωτογραφίες: Άννα Γαλανού
Μία πολύ διαφορετική παράσταση ανεβαίνει αύριο στο θέατρο "The Space" του Λονδίνου…Μια παράσταση για το Αλτσχάιμερ, την οποία υπογράφουν δύο ελληνίδες. Η Ειρήνη Δερμιτζάκη έχει την επιμέλεια των κειμένων και η Μάιρα Στεργίου έχει τη σκηνοθεσία. Η 29χρονη σκηνοθέτις έφυγε από την Ελλάδα πριν από επτά χρόνια για να σπουδάσει Δραματοθεραπεία αλλά και από την ανάγκη, όπως χαρακτηριστικά λέει, να ζήσει για λίγο σε έναν τόπο χωρίς συνδέσεις και να δει τον εαυτό της ανεξάρτητα από το πλαίσιο που μεγάλωσε. Η Μάιρα Στεργίου μία ημέρα πριν από την πρεμιέρα του "Dark Matter" μιλά στο news.gr για την παράσταση, τα όνειρά της αλλά και τον πατέρα της που πάσχει από τη νόσο.
Αρχικά θα ήθελα να μας μιλήσετε για την παράσταση. Λίγα λόγια για την υπόθεση, τους ήρωες και τα μηνύματα...
Το Dark Matter είναι μια devised παράσταση με στοιχεία κουκλοθέατρου (puppetry) και σωματικού θεάτρου. Κεντρικός ήρωας ο Άλφι, ένας ηλικιωμένος αστροφυσικός με Αλτσχάιμερ, ζει τις τελευταίες μέρες της ζωής του σε ένα γηροκομείο. Στα πρόσωπα των νοσοκόμων ο Άλφι προβάλλει τους σημαντικότερους ανθρώπους της ζωής του. Γεννημένος σε ένα χωριό της κάτω Ιταλίας, ταξιδεύουμε ακολουθώντας την κατακερματισμένη μνήμη του στους τόπους της παιδικής του ηλικίας, στο Αστεροσκοπείο του Λονδίνου, όπου πέρασε ως επιστήμονας το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του να διερευνά το σύμπαν. Και λίγο αργότερα βλέπουμε τη σχέση του με τη μοναδική γυναίκα που αγάπησε και έχασε πολύ νωρίς, την Έλεν. Η μόνη που κατάφερε να τον συγκινήσει πέρα από τη Φυσική. Σταδιακά, η φαντασία του μπερδεύεται με το σήμερα και οι αναμνήσεις μετατρέπονται σε παραισθήσεις, που ο Άλφι τις ζει με κάθε πεποίθηση. Όσο για το μήνυμα της παράστασης, ευελπιστούμε ότι μέσα από τα 45 λεπτά ο θεατής θα πάρει μία γεύση από τον κόσμο του Άλφι, θα βιώσει τα συναισθήματά του, θα ζήσει τις αναμνήσεις του και θα βρει ένα κομμάτι της δικής του φαντασίας.
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για την παράσταση;
Η ιδέα γεννήθηκε παραδόξως σε ένα χώρο όπου τα πράγματα τελειώνουν παρά αρχίζουν. Σε ένα γηροκομείο του Λονδίνου. Η Ειρήνη Δερμιτζάκη κι εγώ, έτυχε να δουλέψουμε την ίδια περίοδο με άτομα με Αλτσχάιμερ και άνοια οργανώνοντας πρόγραμμα δημιουργικών δραστηριοτήτων. Το θέμα της μνήμης ήταν κάτι που άγγιξε και τις δυο μας από διαφορετικές σκοπιές. Όταν ολοκληρώσαμε τη δουλειά μας στο γηροκομείο νιώσαμε και οι δύο την ανάγκη να πούμε κάτι γι'αυτό. Για μένα ήταν και ένα κομμάτι λύτρωσης. Όταν το μοιράζεσαι παύεις να το κουβαλάς. Πολύ γρήγορα ήρθε και η συνεργασία με τους "outside puppets" που συνεισέφεραν στην τεχνική και τη γνώση στο χειρισμό της κούκλας.
Πώς προέκυψε ο τίτλος "Dark Matter";
Αρχίζοντας ένα project τις περισσότερες φορές δεν έχω ιδέα γιατί θέλω να μιλήσω. Έχω μια εικόνα, ένα όνειρο ή μια ανάγκη και τα πράγματα έρχονται συνειρμικά. Τον ίδιο καιρό είχα καταπιαστεί με το μύθο του Ορφέα και της Ευρυδίκης. Ο τίτλος "Dark Matter" ήρθε σαν εμμονή με αφορμή την έρευνα με το μύθο και την κατάβαση του Ορφέα στον Άδη. Όταν καταλήξαμε στο θέμα της άνοιας προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε την απώλεια της μνήμης με τα μάτια ενός αστροφυσικού. Τι είναι αυτό που μένει στο σώμα και στη φαντασία όταν ο εγκέφαλος όπως τον ξέρουμε δε μπορεί πια να ακολουθήσει; Υπάρχει κάτι κοινό ανάμεσα στη δομή του εγκεφάλου και στη δομή του σύμπαντος και πώς αυτό μπορούμε να το δώσουμε μέσα από μια παράσταση με κουκλοθέατρο για ενηλίκους που ταυτόχρονα να έχει χιούμορ. Μιλώντας για το τέλος της μνήμης και της ζωής ενός ανθρώπου δε μπορούσαμε παρά να αναρωτηθούμε τι υπάρχει πέρα από αυτό. Και τι πιο αντιπροσωπευτικό μέρος να ψάξει κανείς από το αόρατο, το "σκοτεινό" σύμπαν. Επίσης, έχει διπλή σημασία. Το "άγνωστο, το αόρατο, το σκοτεινό μετράει". Είναι σημαντικό για εμάς να πούμε την ιστορία του Άλφι αλλά και να μιλήσουμε για όλα αυτά που δε μπόρεσε να εκφράσει. Τη φαντασία του, το ακατέργαστο ασυνείδητο που δεν είναι ορατό σε εμάς παρά μόνο μέσα από διάσπαρτες φράσεις του ήρωα.
Φαντάζομαι πως για να καταφέρετε να μιλήσετε για το Αλτσχάιμερ θα μελετήσατε αρκετά τη νόσο, ίσως να ήρθατε και σε επαφή με κάποιους ασθενείς...σωστά;
Από τις αρχές των προβών ήταν σημαντικό για εμάς να μείνουμε πιστοί στις ιστορίες αυτών των ανθρώπων και περισσότερο στο να βρούμε έναν τρόπο να πούμε αυτές τις ιστορίες ακολουθώντας τη ροή που αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα χωρίς να γίνουμε συναισθηματικοί, μελό κλπ. ή απλά να μείνουμε στο ξύλινο κείμενο των ορισμών και της επιστημονικής θεωρίας. Μιλήσαμε με φυσικούς, με ασθενείς και συγγενείς. Η μορφή του έργου στηρίχτηκε σε τεχνικές του σωματικού θεάτρου και του "Devised Theatre" (θέατρο της επινόησης). Οι ηθοποιοί γέννησαν το κείμενο, τη ροή και τους χαρακτήρες της παράστασης μέσα από αυτοσχεδιασμούς, χρησιμοποιώντας τις εμπειρίες τους, έρευνα της ομάδας και πειραματιζόμενοι με πραγματικές φράσεις ανθρώπων με Αλτσχάιμερ. Η συγγραφέας Ειρήνη Δερμιτζάκη που επιμελήθηκε το κείμενο συνέλεξε ιστορίες ανθρώπων με Αλτσχάιμερ και άνοια που είχε δουλέψει αλλά και μέσα από τη δική μας σχέση, των συντελεστών με τη μνήμη και την απώλεια. Έπειτα η ομάδα μέσα από αυτοσχεδιασμούς τους έδωσε σάρκα και εικόνες χωρίς φυσικά να αναφέρονται πραγματικά γεγονότα, ονόματα κλπ.
Υπάρχει κάτι που σας έχει κάνει εντύπωση από την έρευνα σας για το Αλτσχάιμερ ή κάποιο περιστατικό ενδεχομένως από την επαφή σας με κάποιον ασθενή που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;
Αυτό που μου έχει μείνει έντονα είναι οι συμπυκνωμένες στιγμές και ο συμπυκνωμένος χρόνος. Σε κάθε επαφή, σε κάθε συνομιλία με έναν άνθρωπο με Αλτσχάιμερ ήταν σαν να ζούσα πολλές ζωές μαζί. Υπήρχε μία ηλικιωμένη που δεν έβγαινε ποτέ από το δωμάτιό της. Δεν ήθελε να κάνει καμία δραστηριότητα. Σε μία από τις συναντήσεις μας μου ζήτησε να ψάξω στον υπολογιστή ένα τραγούδι "The last mile Home". Το τραγούδησε σε μια άλλη 93χρονη με Αλτσχάιμερ την ημέρα των γενεθλίων της. Αυτή ήταν και η μόνη δραστηριότητα που θέλησε να κάνει όσο δούλεψα εκεί.
Έχετε κάποιον άνθρωπο στο περιβάλλον σας ο οποίος πάσχει από Αλτσχάιμερ;
Τον πατέρα μου. Ακούγεται περίεργο αλλά το έργο ήταν και ένας τρόπος για να τον μάθω. Ο πατέρας μου είναι ένας εξαιρετικά εσωστρεφής άνθρωπος. Σπάνια μιλούσαμε πέρα από τα τυπικά. Όταν η ασθένεια εκδηλώθηκε σαν να άλλαξε και η επικοινωνία μας. Έγινε πιο ποιοτική. Άρχισε να μου μιλάει για πράγματα που δεν είχε πει ποτέ. Για τη ζωή του, τα όνειρά του, τα συναισθήματά του. Ακατέργαστα, σαν να είχε εξαφανιστεί ένα τείχος που υπήρχε από όσο τον θυμάμαι. Ήταν επώδυνο και ταυτόχρονα λυτρωτικό. Ξεχνούσε ότι ήμουν στην Αγγλία και με καλούσε για το μεσημεριανό φαγητό από το τηλέφωνο. Δε μπορώ να φανταστώ πως είναι να ζεις και να φροντίζεις έναν άνθρωπο με Αλτσχάιμερ 24 ώρες, όπως έκανε η μητέρα μου. Πολλές φορές αναρωτήθηκα στις πρόβες αν αξίζει τον κόπο να είμαι μακριά από αυτό. Και την ίδια στιγμή ένιωθα πιο κοντά από ποτέ.
Πόσο εύκολο ήταν να βρείτε θέατρο να ανεβάσετε την παράσταση;
Δύσκολο αλλά εφικτό. Πολλές ευκαιρίες, πολλά θέατρα αλλά και πολύς ανταγωνισμός. Είναι εύκολο να αποκαρδιωθείς. Ειδικά για κάποιον που δε γνωρίζει τη γλώσσα, τη νοοτροπία και επιπλέον επιλέγει να κάνει ανεξάρτητο θέατρο off West End χωρίς ατζέντηδες, χωρίς κλασικό σενάριο και χρηματοδότηση. Το θέατρο για το ανέβασμα μιας παράστασης είναι το τελευταίο στάδιο της έρευνας, των προβών, των δεκάλεπτων παραστάσεων όπου τεστάρεις την ιδέα σου σε κοινό, των αιτήσεων και των πολλών αποτυχιών. Αλλά μέσα σε όλο αυτό υπάρχει και η κοινότητα του σωματικού θεάτρου. Συναντάς καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο που έρχονται στο Λονδίνο για να κάνουν αυτό και έχουν περάσει το ίδιο ταξίδι, οπότε το κάνει πιο εύκολο.
Ο πρωταγωνιστής στην παράσταση είναι κούκλα...Γιατί δεν επιλέξατε κάποιον ηθοποιό;
Αυτή ήταν μία ερώτηση που κάναμε αρκετές φορές η ομάδα μεταξύ μας ειδικά τις πρώτες ημέρες. Υπάρχουν πράγματα που μία κούκλα μπορεί να κάνει και ένας ηθοποιός όχι και το αντίθετο. Η αξία των αντικειμένων είναι σημαντική για το άτομο με Αλτσχάιμερ. Στα δωμάτια των ασθενών μπορείς να βρεις αντικείμενα από όλη τους τη ζωή χωρίς απαραίτητα να έχουν κάποια αισθητική συνάφεια μεταξύ τους. Έτσι αποφασίσαμε να δώσουμε βαρύτητα και στην παράσταση στην έννοια του αντικειμένου. Η κούκλα από την άλλη είναι για μένα ένα μέσο μαγικό. Προβάλλεις αυτό που θέλεις να δεις, αυτό που δε θέλεις να δεις, αυτό που φοβάσαι να δεις.Τη μία στιγμή μπορεί να είναι στο έδαφος παιδί και την επόμενη να πετάει στον αέρα πάνω από τη θάλασσα. Έχει και δεν έχει χρόνο. Είναι χαρακτήρας και ταυτόχρονα αρχέτυπο.
Θα θέλατε να ανέβει η παράσταση και στην Ελλάδα;
Προσωπικά θα ήθελα να κινηθώ προς αυτή την κατεύθυνση. Η Ελλάδα κατά μία έννοια είναι ήδη κομμάτι αυτής της παράστασης. Έχει μνήμες και εικόνες από αυτήν. Θα ήθελα πολύ να δω τί θα μπορούσε να γεννηθεί τόσο στο έργο αλλά και σε μία πολυγλωσσική ομάδα όπως αυτή που δουλέψαμε στον τόπο που έτσι κι αλλιώς έχει ιδιαίτερη σχέση με τη μνήμη και την απώλειά της. Σε μία περίοδο όπως αυτή που βιώνει τώρα η Ελλάδα της οικονομικής κρίσης και έχουμε μαζικό κύμα μετανάστευσης, θαυμάζω που κάποιοι συμφοιτητές μου δημιουργοί, βρήκαν το κουράγιο να αφήσουν τη σχετική ασφάλεια του Λονδίνου και να επιστρέψουν. Να αρχίσουν από το μηδέν, να παρακαλέσουν, να εξηγήσουν, να θυμώσουν για να φέρουν κάτι καινούργιο. Το θέατρο στην Ελλάδα, με όλο το σεβασμό του να μιλάω από "απόσταση" μου βγάζει την αίσθηση της ανακύκλωσης. Εγώ δεν ξέρω αν έχω "τα κότσια" να το κάνω, θα το ήθελα πολύ όμως να επικοινωνήσω στη γλώσσα μου. Το να κάνεις θέατρο σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική σου, μοιάζει με αυτό που βιώνει ο ήρωας του "Dark Matter". Έχεις τόσα να πεις αλλά ψάχνεις τις λέξεις. Και αν είσαι τυχερός το σώμα θυμάται.
Ασχολείστε και με τη Δραματοθεραπεία. Μιλήστε μας για αυτό...Πώς επιδρά το θέατρο στην ψυχική υγεία των ανθρώπων;
Η Δραματοθεραπεία είναι σχετικά μία καινούρια επιστήμη στην Ελλάδα. Στην Αγγλία εδώ και χρόνια δραματοθεραπευτές δουλεύουν σε φυλακές, ψυχιατρεία, σχολεία, κέντρα αποκατάστασης κλπ. Είναι μία από τις αναγνωρισμένες μεθόδους ψυχοθεραπείας μέσω της τέχνης, η οποία χρησιμοποιεί ως μέσο της το θέατρο, την κίνηση, το παιχνίδι. Πρόσφατα άκουσα από μία ειδικό της ψυχικής υγείας πως ''όντας ψυχικά ασθενής, αυτό που σε θεραπεύει είναι αυτό που τελικά θα πιστέψεις πως θα σε θεραπεύσει.'' Για κάποιους μπορεί να είναι η "σκληρή" ιατρική, π.χ. τα φάρμακα, για άλλους η λεκτική ψυχοθεραπεία κλπ. Για μένα είναι το θέατρο. Το να μπορώ να δημιουργώ τη ζωή όπως εγώ τη φαντάζομαι και όχι όπως μου την επιβάλλουν και με λίγη βοήθεια να μπορώ να τη μεταφέρω και στην "πραγματική" ζωή. Δουλεύοντας σαν δραματοθεραπεύτρια είχα την τύχη να το συναντήσω και σε άλλους που βίωσαν κάτι παρόμοια θεραπευτικό. Φυλακισμένοι που δεν έπαιξαν ως παιδιά να παίζουν παρά τα τραύματα και τον εγκλεισμό, παιδιά με αυτισμό να επικοινωνούν μέσα από την κίνηση και άτομα με χρόνια κατάθλιψη να έρχονται πιο κοντά σε ξεχασμένους στόχους. Δεν είναι πανάκεια, αλλά κατά καιρούς, συμβαίνει.
Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον;
Με τη Vertebra μετά το τέλος των παραστάσεων θα προσπαθήσουμε να συμμετάσχουμε σε Φεστιβάλ και γιατί όχι να ανέβει ξανά η παράσταση σε κάποιο άλλο θέατρο. Προσωπικά, θα ήθελα να συνεχίσω να κάνω θέατρο με όποιο τρόπο. Θα ήθελα να εξελίξω την τεχνική μου στην κούκλα και το θέατρο των αντικειμένων. Μακροπρόθεσμα να εμβαθύνω περισσότερο στις τεχνικές της δραματοθεραπείας και της σκηνοθεσίας.
Η παράσταση "Dark Matter" θα παρουσιαστεί για μια εβδομάδα (11-15 Μαρτίου 2014 στις 20:00) στο θέατρο "The Space" του Λονδίνου (269 West Ferry Road) σε σκηνοθεσία Μάιρας Στεργίου και επιμέλεια κείμενου Ειρήνης Δερμιτζάκη. Ηθοποιοί / Devising Cast: Fede Bogo, Cecile Dumont, Susie Fairbrother και Ludo Pujol.
