Του Γιώργου Λαμπίρη
Τη στιγμή που η δικαιοσύνη αποφάσισε την προφυλάκιση του κατηγορούμενου για παιδεραστία, Φίλιππου Λεβέντου, δύο ψυχίατροι, ο Γιάννης Κούρος, διευθυντής της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Έρευνας και Παρέμβασης και ο ψυχίατρος – νευρολόγος, Μανώλης Μυλωνάκης, μιλούν στο news.gr, σκιαγραφώντας το προφίλ ενός παιδόφιλου, αλλά και ενός παιδεραστή.
Η διαφορά μεταξύ παιδόφιλου και παιδεραστή, όπως επισημαίνουν οι δύο ψυχίατροι είναι ότι ο πρώτος έχει τη διάθεση ενώ ο δεύτερος την εκδηλώνει.
Αυτό που επισημαίνει αρχικά ο κύριος Κούρος είναι ότι είναι αρκετά δύσκολο να εντοπίσει κανείς αυτού του είδους τις συμπεριφορές, καθώς οι άνθρωποι με ψυχολογικές διαταραχές και ερωτική διάθεση προς τα παιδιά, ελάχιστα διαφέρουν από έναν φυσιολογικό άνθρωπο.
Κύριε Κούρο πόσο λεπτά είναι τα όρια μεταξύ παιδόφιλου και παιδεραστή;
Όπως είχε αναφέρει ο Φρόιντ, η ψυχανωμαλία είναι το δραστικό ανάποδο της νεύρωσης. Πρόκειται για άτομα, τα οποία πραγματοποιούν σκέψεις που μπορεί να έχει και ένας φυσιολογικός άνθρωπος και ιδιαίτερα ένας υπερβολικά νευρωσικός, αφού όλοι είμαστε λίγο νευρωσικοί (συναισθηματικοί) άνθρωποι. Ο παιδόφιλος όμως διαφέρει στο γεγονός πως ότι σκεφτεί ως σημαντικό γεγονός και ειδικά στον τομέα των σεξουαλικών διαστροφών, προσπαθεί να το πραγματοποιήσει.
Τι εννοείτε λέγοντας ότι μπορεί να πραγματοποιεί σκέψεις ανάλογες με αυτές ενός φυσιολογικού ανθρώπου;
Αυτό είναι το δύσκολο με τους ψυχανώμαλους, όπως οι παιδόφιλοι και οι παιδεραστές. Έχουν το προφίλ ενός φυσιολογικού ανθρώπου και μίας φυσιολογικής ψυχολογίας με λάθος προτεραιότητες και εμμονές.
Γι’ αυτό και ακούμε αρκετά συχνά ανθρώπους του περιβάλλοντός τους να λένε ότι «ήταν το καλύτερο παιδί, είχε τη δουλειά του κλπ»;
Ακριβώς. Επομένως, κανένας φυσιολογικός άνθρωπος που μπορεί να έχει κάνει και παρέα μαζί τους – αν δεν διαθέτει ειδικές γνώσεις – δεν μπορεί να αποκωδικοποιήσει ότι υπάρχει κάτι διαφορετικό σε αυτό τον άνθρωπο.
Πώς μπορούμε να διακρίνουμε ότι υπάρχει «κάτι διαφορετικό» για να προλάβουμε τα χειρότερα;
Όταν βρισκόμαστε σε καθημερινή επαφή μαζί τους, έχει σημασία να είμαστε πληροφορημένοι για να μπορούμε να προσέξουμε ορισμένα σημάδια, τα οποία είναι χαρακτηριστικά.
Είναι άνθρωποι, οι οποίοι θα ασχοληθούν με παιδικά περιοδικά. Θα ψάξουν στο ίντερνετ για παιδικές δραστηριότητες. Εάν διαπιστώσουμε πως αντί να έχει στα χέρια του ένα περιοδικό διακοπών, ένα περιοδικό με δραστηριότητες παιδιών, θα πρέπει να πονηρευτούμε.
Δεν μιλάμε βέβαια για κόμιξ, γιατί τα κόμιξ δεν έχουν σεξουαλικό περιεχόμενο συνήθως, αλλά παρουσιάζουν τις μάχες, με τις οποίες όλοι οι μαθητές ασχολούνται. Εκτός αν πρόκειται για κόμιξ πορνογραφικού περιεχομένου και ακόμα και αν τα κοιτάξει ένα παιδί δεν επιμένει. Ικανοποιεί μία αρχική περιέργεια και συνεχίζει κανονικά το παιχνίδι του.
Υπάρχει περίπτωση η προδιάθεση αυτή ενός παιδόφιλου να μην εκδηλωθεί ποτέ;
Υπάρχει περίπτωση να μην εκδηλωθεί στην ακραία της μορφή, αλλά το ότι θα εκδηλωθεί μέσα από υπερβολικά χάδια ή υπερβολικό ενδιαφέρον σε δραστηριότητες παιδιών. Και κυρίως πιο αποκαλυπτικές δραστηριότητες, όπως το να χαζεύει τα παιδιά που κάνουν μπάνιο ή αλλάζουν στα αποδυτήρια. Αυτές οι δραστηριότητες υπάρχουν στο μυαλό ενός παιδόφιλου. Σημασία έχει να μην προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα.
Πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν τα γονίδια και πόσο το περιβάλλον στην εκδήλωση αυτού του είδους συμπεριφορών;
Η προδιάθεση είναι το «Α». Για να φτάσουμε στο «Ω» ακολουθούν πολλά ακόμα πράγματα. Μπορεί κάποιος να είναι μία καλλιτεχνική φύση και να ζωγραφίζει παιδιά. Αυτό σημαίνει ότι έχει ένα ενδιαφέρον προς τα παιδιά και να έχει ενδιαφέρον να τα εμφανίζει γυμνά, επικεντρώνοντας σε γυμνά σημεία του σώματος. Αυτό όμως σημαίνει ότι υπάρχει η νευρωσική υγιής εκτροπή, η οποία αφήνει τα πράγματα στη φαντασία του πάσχοντος και εκτονώνεται καλλιτεχνικά.
Αυτό το σημείο χρειάζεται προσοχή ως προς την προσέγγιση του συγκεκριμένου ατόμου από την οικογένεια ή το περιβάλλον του. Έτσι ώστε να μην κατηγορηθεί κάποιος για παιδοφιλία, έχοντας κάνει την φυσιολογική και θεάρεστη εκτροπή του προς μία καλλιτεχνική δραστηριότητα που αποκλείει την πράξη και διατηρεί τα πράγματα μόνο σε επίπεδο σκέψης.
Τι είναι αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί;
Σε ό,τι αφορά κάποιον ο οποίος ασχολείται με τα παιδιά, έχοντας ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτά, θα πρέπει να μας ανησυχεί όταν αυτός ξεκινήσει να εργάζεται σε έναν παιδικό σταθμό. Επίσης όταν πηγαίνει σε διάφορες εκδρομές ή κατασκηνώσεις ως εργαζόμενος.
Σίγουρα όμως δεν θα ήταν σωστό να συμπεράνουμε ότι όλοι οι παραπάνω είναι παιδόφιλοι…
Σε καμία περίπτωση. Διότι αυτά που ανέφερα προηγουμένως, μόνο εάν συνδυάζονται και με άλλα χαρακτηριστικά είναι κάτι που χρήζει προσοχής. Να σας θυμίσω πάντως ότι έχει τύχει να συλληφθούν παιδεραστές με αυτής της μορφής επαγγελματικές δραστηριότητες.
Πετυχαίνουν συχνά με αυτόν τον τρόπο, να βρίσκονται κοντά στο αντικείμενο του ενδιαφέροντός τους με παθολογικό τρόπο, και να μην κινούν την υποψία.
Γιατί οι περισσότερες περιπτώσεις που συναντάμε είναι άνδρες; Αποκλείεται να είναι παιδόφιλη μία γυναίκα;
Οι άνδρες έχουν μία τάση να πραγματοποιούν τις σκέψεις τους πιο συχνά σε σχέση με μία γυναίκα. Και σχετίζεται φυσικά και με το γεγονός ότι το μητρικό φίλτρο λειτουργεί εντελώς διαφορετικά σε μία γυναίκα σε αυτή την περίπτωση.
Υπάρχουν και εξωγενή χαρακτηριστικά όπως η εμφάνιση, τα οποία θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν σε κάποια συμπεράσματα;
Η εμφάνιση δεν μπορεί να μας δώσει κάποια συγκεκριμένα στοιχεία για το τι μπορεί να συμβαίνει, γιατί όπως έλεγα ο ψυχισμός και η συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων δεν προκαλούν συνήθως την προσοχή.
Εξαιρούνται οι περιπτώσεις κατ’ επανάληψη βιαστών, οι οποίοι έχουν έναν συγκεκριμένο τρόπο προσέγγισης αρκετά εμφανή. Εκεί φαίνεται ότι έχουν μία τάση να ερωτικοποιήσουν τη σχέση και μάλιστα σε βαθμό βιαιότητας.
Τι μπορεί να προκαλέσει σε ένα παιδί η εκδήλωση αυτών των συμπεριφορών;
Η σχέση των παιδιών με τους καταχραστές της εμπιστοσύνης τους, εάν διαρκέσει μπορεί να δημιουργήσει μεγάλο ψυχικό τραύμα. Συνήθως όταν πρόκειται για μία και μοναδική προσέγγιση - τα περισσότερα κρούσματα εντάσσονται σε αυτή την κατηγορία -, τα παιδιά έχοντας ένα δυσάρεστο συναίσθημα από την εμπειρία τους, το καταθέτουν στους γονείς και σταματάει το θέμα εκεί.
Οι επόμενες κινήσεις μπορεί να είναι η αλλαγή κατοικίας, γειτονιάς, διακοπή κοινωνικών σχέσεων με το συγκεκριμένο άτομο. Οι ενέργειες αυτές προστατεύουν το παιδί από τα χειρότερα και το μόνο που μένει στο παιδί είναι η κακή εμπειρία που θα θυμάται σε όλη του τη ζωή. Θα θυμάται επίσης ότι ήταν ένας «τρελός», ο οποίος με προσέγγισε. Δεν το εμποδίζει να κάνει τη ζωή του, θα συνεχίσει όμως να έχει την κακή ανάμνηση αυτής της εμπειρίας.
Πόσο εύκολο είναι για την οικογένεια ή τους γονείς να καταγγείλουν το περιστατικό;
Δεν είναι ιδιαίτερα εύκολο. Ιδιαίτερα σε κλειστές κοινωνίες ή επαρχιακές πόλεις. Πολλοί είναι αυτοί, οι οποίοι δεν τολμούν να καταγγείλουν τέτοια περιστατικά. Το προτιμότερο για όλους είναι να μπορέσουν να κάνουν την καταγγελία χωρίς να γίνει γνωστή η ταυτότητά τους.
Σε αυτή την περίπτωση ισχύει αυτό που ισχύει και για τον βιασμό. Κάθε φορά που μιλάει κάποιος γι’ αυτόν είναι ένας νέος βιασμός. Μία αναζωπύρωση του τραυματικού γεγονότος.
Είναι καλύτερο να το απομυθοποιήσουν και οι γονείς και το παιδί, πραγματοποιώντας επισκέψεις σε έναν ειδικό και να ξεκαθαρίσουν ότι δεν ήταν κάτι περισσότερο από έναν ανώμαλο, ο οποίος ήθελε να ικανοποιήσει τις ανώμαλες διαθέσεις του.
Θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη ότι εάν το παιδάκι αρχίσει να μιλάει σε ανακριτές και κοινωνικούς λειτουργούς, η διαδικασία διαιωνίζεται, ισχυροποιώντας το ψυχικό του τραύμα. Είναι διαφορετικό να μιλάω με έναν ψυχολόγο, ο οποίος μπορεί να με οδηγήσει στην κάθαρση και άλλο το να μιλάω με κάποιον ο οποίος εκτός από ανθρώπινη περιέργεια έχει και ένα παρεξηγημένο καθήκον να βρει την αλήθεια, πολλές φορές ασκώντας έντονη πίεση σε αυτόν που έχουν απέναντί του, χωρίς να αντιλαμβάνεται ακριβώς τις επιπτώσεις τις συμπεριφοράς του.
Τα παιδιά καταλαβαίνουν αυτό που γίνεται;
Και βέβαια. Καταλαβαίνουν ότι πρόκειται για έναν «ηλίθιο», ο οποίος προσπάθησε να εκδηλώσει πάνω τους τις επιθυμίες του. Σε περίπτωση που αντέδρασαν και δεν του έδωσαν την ευκαιρία, το απομονώνουν στο μυαλό τους ως ένα κακό συμβάν. Είναι πολλές οι περιπτώσεις συνεδριών με παιδιά, τα οποία αλλάζουν κουβέντα και θέλουν να στρέψουν την κουβέντα είτε στο μπαλέτο είτε στο ποδόσφαιρο. Αυτό βέβαια ισχύει μόνο στις περιπτώσεις που δεν έχουν υποστεί βιασμό.
Σε περιπτώσεις βιασμών τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Πρόκειται για την εισβολή κάποιου στο εσωτερικό του ανθρωπίνου σώματος. Πρόκειται όχι μόνο για παραβίαση του προσωπικού χώρου και της αυτονομίας του ατόμου, αλλά και του σώματός του και είναι ουσιαστικά η χειρότερη μορφή ταπείνωσης που μπορεί να υποστεί κανείς.
Τα παιδιά βεβαίως διαθέτουν νοημοσύνη και καταλαβαίνουν πλήρως τι έχει συμβεί, νιώθοντας τον εξευτελισμό της προσωπικότητάς τους. Είναι κάτι που χρειάζεται έντονη ψυχολογική στήριξη, ώστε να μπορούν πιο εύκολα να εντοπίσουν και πάλι τη φυσιολογική ροή της ζωής τους. Ενδεχομένως μέσα από αθλητικές ή καλλιτεχνικές δραστηριότητες.
Ο κατ’ επανάληψη βιασμός παιδιών μπορεί να δημιουργήσει τάσεις αυτοκτονίας ή και να οδηγήσει στην αυτοκτονία. Νιώθουν τον εξευτελισμό, τον οποίον έχουν υποστεί και δεν μπορούν να διαχειριστούν.
Ποιο μπορεί να είναι το προφίλ ενός βιαστή ανηλίκων;
Το μόνο χαρακτηριστικό είναι ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουν το θύμα τους. Φέρονται με εμφανή τρόπο, ως προς το τι επιδιώκουν, κάτι που εύκολα μπορεί να γίνει κατανοητό από έναν ενήλικα.
Θα μπορούσαμε ίσως να το παρομοιάσουμε με τον τρόπο που ένας φυσιολογικός άνδρας προσεγγίζει μία γυναίκα, εκφράζοντας την ερωτική του διάθεση;
Με τη διαφορά ότι ο βιαστής το κάνει με τρόπο επίμονο και αποφασιστικό, υπολογίζοντας μόνο τις σεξουαλικές του διαθέσεις. Δεν περιμένει συναίνεση από την άλλη πλευρά. Βρίσκεται σε έξαψη.
Τι τεχνάσματα χρησιμοποιεί για την προσέγγιση του θύματός του;
Τα πιο συνηθισμένα είναι σχόλια όπως: «Τι ωραία που ζωγραφίζεις, τι ωραία που ντύνεσαι, τι ωραία που περπατάς κλπ».
Η προσφορά δώρων είναι ένα ακόμα τέχνασμα, το οποίο είναι υπαρκτό σε όλων των ειδών τις προσεγγίσεις. Οι παιδόφιλοι προσφέρουν για παράδειγμα ένα αυτοκινητάκι, μία κούκλα ή κάτι άλλο, ώστε να συνεχίσουν να έχουν υπό τον έλεγχό τους την προσοχή του παιδιού και να τους δοθεί η ευκαιρία να προχωρήσουν ένα βήμα παραπέρα.
Ο ψυχίατρος - νευρολόγος, Μανώλης Μυλωνάκης, με τη σειρά του δίνει κάποιες ακόμα διευκρινίσεις ως προς την εκδήλωση του συγκεκριμένου φαινομένου.
Κύριε Μυλωνάκη πώς μπορούμε να διαγράψουμε τα χαρακτηριστικά ενός παιδόφιλου – παιδεραστή;
Σε όλες τις κοινωνίες υπάρχουν άτομα, τα οποία δραστηριοποιούνται σεξουαλικά και απολαμβάνουν τη σεξουαλική λειτουργία με μεθόδους πέρα από εκείνες που συναντάμε στους πολλούς. Αυτά τα άτομα αποτελούν εξαιρέσεις. Οι εξαιρέσεις αυτές ονομάζονται παραφιλίες με όρους ψυχιατρικής.
Υπάρχουν συγκεκριμένα αίτια, τα οποία προκαλούν την εκδήλωση τέτοιων συμπεριφορών;
Ως προς την προέλευση της παθογένειας υπάρχουν δύο ομάδες θεωριών. Η πρώτη σχετίζεται με κληρονομικά και γενετικά αίτια. Η δεύτερη ομάδα σχετίζεται με την επίδραση του περιβάλλοντος.
Τι σημαίνει αυτό πρακτικά;
Σε ό,τι αφορά τα κληρονομικά αίτια, η διάθεση αυτή ακολουθεί το συγκεκριμένο άτομο σε όλη του τη ζωή. Αυτό το άτομο είναι επικίνδυνο αλλά και ταυτόχρονα τραγικό.
Στην άλλη περίπτωση, οι συνθήκες μέσα στις οποίες μεγάλωσε, τον οδήγησαν εκεί.
Μπορεί δηλαδή να φταίει ακόμα και ένα καταπιεσμένο ή ακατάλληλο οικογενειακό περιβάλλον;
Μπορούμε να το πούμε κι έτσι. Ωστόσο εγώ υποστηρίζω την πρώτη ερμηνεία, η οποία αποδίδεται σε γενετικά χαρακτηριστικά.
Πόσο διαφέρει ένας παιδόφιλος από έναν παιδεραστή;
Ο παιδεραστής περνάει από την διάθεση στην πράξη. Ο άλλος μένει με τη διάθεση. Ωστόσο ελάχιστοι μένουν μόνο με τη διάθεση. Οι κοινωνίες βδελύσσονται και δικαίως την παιδεραστία. Κι αυτό γιατί ο εταίρος της ερωτικής πράξης δεν έχει δηλώσει τη συγκατάθεσή του. Επομένως είναι ένα θύμα.
Δεν συμβαίνει ότι συμβαίνει με μία άλλου είδους παιδοφιλία, την ομοφυλοφιλία, όπου ο σύντροφος – όντας ανήλικος – συγκατατίθεται. Αυτή είναι η διαφορά.
Στις κλασικές περιπτώσεις παιδεραστίας, ο θύτης διαπράττει φοβερό αδίκημα για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού. Ταυτόχρονα όμως είναι και τραγικός γιατί δεν μπορεί να ισορροπήσει ερωτικά και σεξουαλικά παρά μόνο με αυτόν τον τρόπο. Κάποτε σε μία τηλεοπτική εκπομπή διατύπωσα και αυτή την πλευρά και ο παρουσιαστής ενοχλήθηκε, καθότι δεν μπορούσε να αποδεχθεί ότι εκτός από επικίνδυνη είναι και τραγική η συγκεκριμένη συμπεριφορά. Οι κοινωνίες από την πλευρά τους δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, αλλά το κρύβουν κάτω από το χαλί. Ξαφνικά όμως όταν εκδηλώνεται ένα περιστατικό, όλοι εκφράζουν την έκπληξή τους.
Σε κάθε περίπτωση μόνο εύκολο δεν είναι για το κοινωνικό σύνολο να αναγνωρίσει αυτές τις συμπεριφορές, γι’ αυτό και επιλέγει συνήθως να αποκρύπτει την ύπαρξη του προβλήματος.
Πώς καταλαβαίνουμε αν κάποιος είναι παιδόφιλος – παιδεραστής;
Συνήθως επιλέγουν επαγγελματικές δραστηριότητες, οι οποίες θα τους φέρουν σε επαφή με παιδιά. Γίνονται προπονητές, κατηχητές, πρόσκοποι, στελέχη κατασκηνώσεων και άλλες ανάλογες δραστηριότητες.
